Etyka protestancka a odpowiedzialność

   Etyka protestancka zasadniczo kształtuje się jako etyka odpowiedzialności. Być odpowiedzialnym to znaczy przede wszystkim słuchać głosu Najwyższego, słowa Bożego, o czym mówią świadectwa zawarte w Piśmie Świętym, być taktownym w słowach i w zachowaniu się względem innych, dbać o ich formę, stale dążąc przy tym do lepszego zrozumienia istoty oczekiwań. Z tego powodu odpowiedzialność prezentuje się nie jako dokonanie lub niedokonanie uczynków, zdefiniowanych a priori jako dobre albo złe, ale jako swego rodzaju poszukiwanie, ruch. W tym procesie każdy jego uczestnik staje się lepszy, bardziej odpowiedzialny właśnie w tym zakresie, w którym stale stara się lepiej rozpoznać i urzeczywistnić to, czego inni i On (Bóg) od niego oczekują.

Postrzeganie, rozważanie i wyjaśnianie

   Etyka protestancka, przepojona duchem odpowiedzialności, jednocześnie zakłada rozważanie prawd (dyskusję) i ich wyjaśnianie. Nie jest służalczą wykonawczynią jakichkolwiek nakazów płynących z góry, ale kształtuje się w cierpliwym i uporczywym poszukiwaniu etycznej prawdy. Toteż przybliżanie się do tej prawdy będącej składnikiem samego podmiotu etyki, uzyskiwanym przez każdego samodzielnie, bez pośredników - nie może być owocem poszukiwań jednego człowieka. Z samej definicji jest to dialog między świadomością a słowem Bożym, o czym mówi się w Piśmie Świętym, i licznymi jego interpretacjami.

Rola Kościoła

   W tych warunkach Kościół protestancki nie ma żadnej władzy absolutnej ani na poziomie dogmatów - chociaż Wyznanie wiary nie jest wolne od dogmatów - ani tym bardziej na poziomie przykazań etycznych. Kościół jednakże istnieje jako wspólnota i dlatego jest miejscem, w którym kształtuje się i określa cząstka odpowiedzialności każdego. Kościół jako taki obowiązany jest dostatecznie szybko wypracowywać swoje poglądy, dbając o to, by dyskusje były pogłębione, prowadziły we właściwym kierunku i nigdy się nie kończyły.
   W marcu 1987 roku Protestancka Federacja Francji określiła swoje stanowisko w stosunku do bioetyki:
   "Ukazane tu elementy do rozważań etycznych [...J są propozycjami do przemyśleń dla wszystkich [...]. Chodzi o propozycje skromne, pełne pokory, ponieważ Kościół, wspólnota kobiet i mężczyzn, dających posłuch słowu Bożemu, przekazanemu przez Jezusa Chrystusa za pośrednictwem autorów biblijnych, może mylić się, nawet zwracając się o pomoc do Ducha Świętego. Niemniej jednak te propozycje mogą być jakimiś punktami odniesienia dla członków naszego Kościoła [...]. Tym bardziej, że dzisiaj społeczeństwo zajęte jest poszukiwaniem bioetyki, to jest moralności w imię życia" [Biologie et Ethique: elements de reflexion, dokument opublikowany 19 marca 1987 r. przez Protestancką Federację Francji (47, rue de Clichy, F-75009 Paris) oraz przez "Autres Temps", 14, 1987 i przez "Istina", 32, 1987, s. 280-283].
   Należy więc bardzo poważnie odnosić się do przemyśleń i uwag na temat teologii etycznej, prezentowanych przez Kościół protestancki, ponieważ są one owocem starannej i dokładnej pracy oraz poszukiwań, przeznaczonym również dla innych. Nie mają one jednak statusu nakazów i charakteryzują się różnorodnością, co jest oznaką rozmaitego podchodzenia do postrzegania, rozważania i wyjaśniania próśb ludzi i samego słowa Bożego. Protestantyzm charakteryzuje się więc zarówno dążeniem do organizowania dyskusji, jak i formułowaniem własnych wniosków.

Stanowisko Kościoła a bioetyka

   Kościół protestancki, biorąc udział w rozważaniach o władzy nad życiem i wnosząc etyczne propozycje, pozostał wierny swojemu powołaniu. Do dzisiejszego dnia wydano ponad 30 pozycji książkowych, w których przedstawiono oficjalne stanowisko w tej kwestii, a zespół roboczy "Kościół a Społeczeństwo" Światowej Rady Kościołów, zrzeszającej ponad 300 wspólnot religijnych z całego świata, przedstawił na ten temat w sierpniu 1989 roku trzydziestostronicowy dokument (Biotechnologie: un defi pur les Eglises et pour le rnonde, COE, 150 route de Ferney, CH, Geneve, sierpień 1989).
   Oprócz tego istnieje wiele prac nie zawierających oficjalnego stanowiska Kościoła, w których także rozpatruje się delikatne problemy natury etycznej i teologicznej wynikające z rozwoju nauk biologicznych. Pod redakcją Hartwiga von Schuberta przygotowywana jest w wyższej uczelni ewangelickiej w Heidelbergu prezentacja zawierająca wszystkie opublikowane do tej pory dokumenty (Schmeilweg 5, D-6900 Heidelberg; na temat elementów do refleksji i założeń teologii protestanckiej patrz także J.M. Thevoz, Entre nos mains l'embryon. Recherche Bioethique, Geneve 1990).
   Ogólna wymowa tych dokumentów, niezależnie od praktycznych wniosków z nich wypływających, dobrze koresponduje z przedstawioną przez nas prezentacją etyki protestanckiej. Szczególnie dokładnie napisała o tym robocza grupa do spraw bioetyki powołana przez Federację Kościołów Protestanckich Szwajcarii:
   "Etyka żąda od nas różnego rodzaju odpowiedzialności: profesjonalnej, religijnej, ludzkiej. Jej punkt widzenia może nie pokrywać się z punktem widzenia prawa, ale jej rolą nie jest nakazywanie, lecz raczej kierowanie [...] Etyka religijna daje możliwość nadawania wnioskom nieodzownych odcieni, ale również zrozumienia wzajemnych związków między życiem a prawdą, poznawaną dzięki wierze. I samo to poznanie, to tryskające strumieniem źródło, jest nierozłączne od kultury i epoki, w której jest postrzegane. Naszemu pokoleniu przypadło w udziale trudne zadanie rozpoznania, jak światło Ewangelii objawia możliwości, pojawiające się w przeżywającym głębokie przemiany świecie, w którym nauka dzięki swym odkryciom pretenduje do rozwiązywania wszystkich problemów. Gdzie więc może znaleźć się człowiek, którego postać przyjął Chrystus, i jak ochronić jego godność?" ("Fecondation in vitro. Possibilites techniques et perspectives ethiques, Groupe de travail "bioethique" de la Federation des Eglises protestantes de Suisse, Lausanne et Berne, kwiecień 1987).
   Odpowiadając na to wyzwanie, należy rozpocząć od głównego punktu - zrozumienia, że człowiek jest człowiekiem dzięki stworzeniu go przez Boga i nie wolno mu dokonywać manipulacji na sobie samym. Każdy człowiek jest nosicielem niezbywalnej godności. Sugestywne stwierdzenie biblijne, że jest on stworzony "na obraz i podobieństwo" Boże (por. Rdz 1,26) potwierdzone jest przez fakt, że sam Bóg przybrał, jako Jezus Chrystus, postać człowieka. Życie człowieka nie sprowadza się do czysto biologicznego procesu, ale istota ludzka staje się w pełni człowiekiem jedynie wtedy, gdy jej wnętrze wypełnią miłość, umiejętność życia we wspólnocie, zdolność do snucia planów oraz słowa, mające wartość i odpowiedzialne. Nic, co ludzkie, nie wynika z egoizmu, nadużyć i skrajności; człowieczeństwo wyraża się w trosce o bliźniego, w tym, gdy chodzi o dzieci, o ich tożsamość, spokój i przyszłość. Wreszcie technika... Sama w sobie nie jest ona ani dobra, ani zła, ale dzisiaj, jak nigdy, wymaga od ludzkości prawdziwej odpowiedzialności, w szacunku dla najbardziej nieszczęśliwych i uwagi dla wszystkich. Toteż odpowiedzialność powinna opierać się na właściwych normach i prawodawstwach, które pozwalają przyjąć wyzwanie czasu.

Etyka protestancka a samodzielna ocena "przypadków"

   Właśnie taka szeroka perspektywa i bardzo dokładne wskazówki, zamieszczone we wspomnianych dokumentach określają podejście do konkretnych zdarzeń rozpatrywanych w drugiej części książki. Przyjęta przez autorów dzieła metoda rozpatrywania skomplikowanych przypadków nie w pełni odpowiada prawdziwie protestanckiemu podejściu, ale podjęte kwestie zasługują na skrupulatne badania. Opierając się na wymienionych źródłach lub uciekając się do własnych rozważań spróbowaliśmy pokazać, gdzie należy szukać protestanckich "odpowiedzi" na zadane pytania.