Książka ta ["Medycyna a prawa człowieka" - patrz na dole strony], plon pracy europejskich uczonych, przeznaczona jest dla badaczy, zgłębiających życie organizmu ludzkiego, dla studentów wydziałów medycznych, lekarzy, socjologów, bioetyków, średniego personelu medycznego, a także dla pacjentów. Na przykładzie 58 charakterystycznych przypadków, przede wszystkim klinicznych, autorzy przekazują interdyscyplinarne i uniwersalne wzorce wywodzące się z prymatu praw człowieka i szacunku dla jego godności, którymi należy się kierować w profesjonalnej działalności.
   Motywy pedagogiczne i praktyczne skłoniły nas do tego, żeby część zasadniczą dzieła zaprezentować w formie konkretnych przypadków i problemów, z którymi zazwyczaj mają do czynienia ludzie zajmujący się ochroną zdrowia. Zawiera ona rozstrzygnięcia z dziedzin prawa, etyki, religii i filozofii, które mogą być pomocne pracownikom służby zdrowia w przedstawianiu pacjentom pełnych i kompetentnych informacji. W dziele "Lekarz wobec praw człowieka" (Le medicin face aux droits de l'homme), wydanym przez Międzynarodowy Instytut Praw Człowieka w Trieście i Radę Europy, rozpatrywanych jest 146 takich przypadków. Doktor J. Farber, prezydent Światowej Organizacji Zdrowia, dokonał wyboru reprezentatywnych przypadków, a także na naszą prośbę zredagował cztery nowe - na temat AIDS i manipulacji genetycznych; kolejne cztery - związane z transplantacją organów i z transseksualnością - są dziełem doktora Metrot, wiceprzewodniczącego Europejskiego Centrum Pomocy Medycznej przy Katastrofach i Klęskach Żywiołowych.
   Prezentowane tu normy prawne i etyczne mają międzynarodowy i europejski charakter, podczas gdy zasady religijne mają znaczenie ogólnoludzkie i uniwersalne. Czytelnik powinien więc uzupełnić informacje uzyskane w tym dziele o normy prawa i etyki obowiązujące w jego kraju. W książce "Lekarz wobec praw człowieka" znalazło się kilka sprawozdań dotyczących poszczególnych krajów. Nie chodzi w nich o dokonanie jakiejś systematyzacji z opisaniem na kanwie każdego przypadku norm etyki i moralności religijnej, opartych na poszanowaniu praw i godności człowieka oraz na znajomości natury ludzkiej, lecz o to, że w określonych warunkach bez jasnego udzielenia odpowiedzi na pytania z dziedziny etyki i moralności wiele fundamentalnych myśli byłoby dla medyków i pacjentów niezrozumiałych. Dziesięć przypadków zostało poddanych dyskusji na zjeździe uczestników Europejskiego Programu Współpracy Naukowej "Medycyna a prawa człowieka" i na spotkaniach "okrągłego stołu" na tematy: "Choroby przewlekłe a prawa człowieka" (24 czerwca 1989 r.) i "Psychiczne i humanitarne cele reanimacji chirurgicznej" (6 lutego 1990 r.).
   Książka ta wnosi wkład w harmonijne łączenie praktyki z bioetyką na skalę europejską. Środki masowego przekazu ograniczają się do wyrywkowych informacji o biotechnologii, które szybko się dezaktualizują, i dlatego społeczeństwo żąda szerokiej i obiektywnej informacji.
   Nie ma jeszcze pełnej definicji nowej dziedziny wiedzy - bioetyki, w której nie chodzi o moralność dobra czy zła w znaczeniu akademickim. Zawiera ona najważniejsze normy prawa i deontologii, które należą przede wszystkim do norm postępowania między personelem medycznym a pacjentem. Zakres bioetyki jest szerszy niż zakres etyki lekarskiej; bardziej drobiazgowo określa ona relacje ludzkie między służbą zdrowia a pacjentem. Pierwszą definicję bioetyki jako nauki o przeżyciu i polepszeniu warunków życia podał w 1971 r. Potter. Według niego bioetyka to poszukiwanie zasad odpowiedzialnego postępowania tych, którzy decydują o wyborze metod leczenia i o zastosowaniu najnowszych osiągnięć nauki w praktyce. Bioetyka nie może opierać się tylko na racjonalnej nauce, zaprzeczać - w imię obiektywizmu - subiektywizmowi.
   Pomimo rzetelności i ścisłości naukowej, dążeniu ku prawdzie - składników dobrej pracy badawczej - bioetyka dopuszcza istnienie wielu cech ludzkich, o których nie uczą w uniwersytetach i których uczeni nie przyjmują do wiadomości. Te niezbędne do jakiejkolwiek oceny bioetycznej cechy to solidarność, współczucie oraz miłość, reprezentowane w religii, ale także brane pod uwagę w tzw. moralności laickiej. Nie można polegać tylko na jednym punkcie widzenia, aby wnioskować o prawach człowieka do godności lub innych normach uniwersalnych, bez uwzględnienia sytuacji szczególnych i konfliktowych. Zrzekając się takiego podejścia i przyjmując je tylko w tych wypadkach, gdy nie zostały jeszcze opracowane normy ograniczające, zajmiemy się badaniem konkretnych zdarzeń, opierając się na badaniach interdyscyplinarnych. Każda nieprzewidziana lub problematyczna sytuacja będzie rozpatrywana z punktu widzenia etyki, tak aby znaleźć optymalne rozwiązanie. Badacze problemów etycznych rzeczywiście stwierdzili możliwość osiągnięcia interdyscyplinarnego konsensu, posługując się arystotelesowską zasadą: rozwaga i praktyczna mądrość. Do osiągnięcia podstawowej zgodności poglądów potrzebne są nie tylko chęć oraz długie i wyczerpujące dyskusje, ale również wiadomości z zakresu rozmaitych nauk (medycyny, prawa, teologii, filozofii, socjologii), co kolejny raz przekonuje o konieczności wyszkolenia nauczycieli bioetyki. Bioetyka to nauka, w której chodzi głównie o to, aby w subiektywnych badaniach poznać ludzi z uwzględnieniem ich różnic. Przy takiej interpretacji każda konkretna wartość dopuszcza zachowanie jednych czy drugich praw człowieka przy uwzględnieniu ceny, jaką społeczeństwo gotowe jest płacić za określone ryzyko.
   Trudny wybór między indywidualistyczną etyką, otrzymującą do niedawna wsparcie od medycyny i polityki, a etyką zbiorową, niezbędną z punktu widzenia nauki, w znacznym stopniu jest uwarunkowany przez czynnik postępowania.
   A. Fagot-Largeault, filozof i lekarz, przypomina na przykład, że zdrowie wolontariusza z punktu widzenia etyki jest chronione bardziej niż zdrowie sportowca lub żołnierza, składane w ofierze drużynie czy armii bez wyrażenia świadomej zgody. Ponadto zagraża tu niebezpieczeństwo "przeobrażenia" żywego materiału w rzecz, i dlatego można spytać, jak długo tradycyjna etyka indywidualnej autonomii będzie niesprzeczna z szybkim wzrostem biologicznych "przemian".
   Jakimi ograniczającymi, racjonalnymi, intuicyjnymi, religijnymi, ogólnoludzkimi normami i metodami posługiwali się autorzy w swoich odpowiedziach?
   Ze względu na ustaloną określoną objętość wypowiedzi, w odróżnieniu od poprzedniego dzieła, nie cytujemy tu konwencji międzynarodowych, protokołów i rezolucji ONZ i nie podajemy nazw międzynarodowych i europejskich organizacji medycznych. Na niektóre specyficzne pytania będące jeszcze tabu - jak aborcja - czytelnik musi szukać odpowiedzi w dokumentach wydawanych przez władze swojego kraju.
   Michelangela Scalabrino-Spadea, profesor prawa międzynarodowego na Uniwersytecie w Mediolanie, uprzejmie zgodziła się udostępnić swoje badania, zaczęte w czasie przygotowywania poprzedniej książki, oraz zapoznać nas z zagadnieniami prawa międzynarodowego i z jego perspektywami. Zalecenia Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (zwłaszcza nr 1046 i nr 1100), Komitetu Ministrów Krajów Europejskich czy rezolucje Parlamentu Europejskiego (szczególnie A2 327/88 i 372/88) służą jako pośrednie punkty orientacyjne między etyką a prawem w tych sytuacjach, gdy państwa nie stały się jeszcze członkami Rady Europy. W dzisiejszych czasach prawo międzynarodowe dotyczące spraw etyki rzadko bierze się pod uwagę, jednak wydaje się, że niezależnie od niezgodności trudno dopasowujących się do siebie wzajemnie dokumentów wymienionych organizacji mogłoby ono zapoczątkować europejską koordynację. Europejskie organizacje zapraszają do współpracy ekspertów, reprezentujących różne punkty widzenia, wykorzystują dobrze udokumentowane referaty, korygują działania z uwzględnieniem uzgodnień politycznych. Znajduje to odzwierciedlenie w dyskusjach prowadzonych na forum tych organizacji.
Niektóre zalecenia europejskich i międzynarodowych organizacji mają charakter bardziej deontologiczny niż etyczny, jak to ma miejsce z nakazami porządkowymi, często obligatoryjnymi, których niewykonanie pociąga za sobą stosowanie określonych sankcji.
   Jak zauważył Henri Anrys, radca prawny Światowej Organizacji Zdrowia, redaktor rozdziałów o etyce w książce podstawowej i w jej skróconym wariancie, tezy prezentowanej publikacji mają zalecający charakter i propozycje w niej zawarte nie są obowiązujące dla organizacji, mają zatem ściśle etyczny charakter.
   Na pytania z dziedziny moralności katolickiej i żydowskiej odpowiedzieli profesor bioetyki Kliniki Gemelli Katolickiego Uniwersytetu "Sacre Coeur" w Rzymie, monsignore Elio Sgreccia, i rabin Albert Guigui z Centralnej Gminy Żydowskiej w Brukseli. Mimo że moralność protestancka w dużym stopniu zorientowana jest na osobistą odpowiedzialność i że jej tezy nie zawsze są ze sobą zgodne, profesor Jean-Francois Collange z Wydziału Teologii Protestanckiej w Strasburgu podjął się trudu napisania odpowiedniego rozdziału, wnosząc doniosły wkład w stworzenie tego dzieła. Doktor Keskin, autor odpowiedzi na pytania dotyczące moralności muzułmańskiej w poprzedniej publikacji, nie mógł tym razem podjąć się pracy. Niezbędnych uzupełnień tekstu dokonał więc doktor Fakher Ben Hamida, dyrektor CNRS (francuskiego Narodowego Centrum Badań Naukowych) i członek Francuskiego Komitetu Konsultacyjnego do Spraw Etyki.
   Często mówi się, że zasady moralne Europejczyków mają wyłącznie judeo-chrześcijańskie pochodzenie. Interesujące jest przeprowadzenie porównania przykazań religii judaistycznej, chrześcijańskiej, a także muzułmańskiej z przepisami innych wyznań. Zdając sobie sprawę z ogromnej specyfiki buddyzmu i z faktu, że buddyzm rozprzestrzenia się także w Europie, zwróciliśmy się o komentarz do przewodniczącego Związku Buddystów Francji, Jacquesa Martina, który wraz ze swymi współpracownikami, specjalistami w tej dziedzinie, przygotował odpowiedzi na interesujące nas pytania. Interesujące może być porównanie moralności buddyjskiej z przykazaniami innych religii, których stosunek do podstawowych wartości jest bardzo podobny; wyjątkiem jest problem transplantacji organów: przed przystąpieniem do operacji pobrania organu z ciała zmarłego należy odczekać trzy dni - czas, w którym, w mniemaniu buddystów, dusza pozostaje w pozbawionym życia ciele.
   Wielu pracowników służby zdrowia i studentów nie chce w życiu zawodowym opierać się na wzorcach religijnych, dlatego też usiłujemy upowszechniać również nakazy i zasady moralności laickiej i agnostycznej. Po wielu prośbach Roger Leray, były wielki mistrz loży masońskiej "Wielki Wschód Francji", członek Francuskiego Komitetu Konsultacyjnego do Spraw Etyki, zgodził się wyjaśnić podstawowe aspekty problemu "zdeterminowana wiara w człowieka i we wspólność interesów".
   W ten sposób otrzymaliśmy znaczący zbiór "niezmienników moralnych" punktów orientacyjnych, które w przyszłości mogą rozpowszechnić się w światowej praktyce.
Bliski medycznym kręgom filozof G. Canguilhem w swoich pierwszych pracach, pisanych w 1943 r. w Strasburgu, stwierdzał, że normą norm w tej dziedzinie pozostaje zbieżność poglądów.
   Sporo reguł, zwłaszcza w dziedzinach prawa i etyki, jeszcze brakuje, co przede wszystkim nie pozwala odpowiedzieć na wiele aktualnych problemów biotechnologii. Myślimy jednak, że publikacja nawet samych pytań - bez odpowiedzi na nie może okazać się pożyteczna i pobudzi czytelnika do aktywnego poszukiwania nowych wzorców.
   Na różnego rodzaju sympozjach na temat bioetyki, przeprowadzanych pod auspicjami Rady Europy, podkreślano duże znaczenie informacji i koordynacji wysiłków włożonych w badania nad tą nową dziedziną. Odbyte w Paryżu sympozjum na temat "Genetyka a prawa człowieka" zaleciło zorganizowanie europejskiego badawczego centrum bioetyki. Obecnie tymi zagadnieniami zajmuje się Stowarzyszenie Descartesa w Paryżu.