MATKA ZASTĘPCZA

Małżeństwo zawarte niedawno. Ciężki krwotok, prawdopodobnie post abortum, 25-letnia kobieta zmuszona była poddać się operacji wycięcia macicy. Małżeństwo odmawia adopcji i pragnie umieszczenia komórki jajowej żony, zapłodnionej spermą męża, w macicy "matki zastępczej".

a) Prawo do zajmowania się tego rodzaju praktyką.
b) Dobrowolna zgoda pary małżeńskiej.
c) Zgoda matki zastępczej.
d) Anonimowość matki zastępczej.
e) Tajemnica lekarska.
f) Odpowiedzialność lekarza (cechy komórki jajowej).
g) Wynagrodzenie matki zastępczej.

1. Prawo międzynarodowe

a) Punkt 11 rezolucji 372/88 ECE stwierdza, że "w zasadzie każda forma pośrednictwa w macierzyństwie powinna być zakazana".
b) Zgodnie z punktem 22 zalecenia 1100 Rady Europy "na donację i wykorzystanie komórek zastępczych człowieka nie można zezwolić, jeśli nie ma dobrowolnej zgody rodziców, wyrażonej na piśmie".
c) Nie ma żadnej wyraźnej odpowiedzi, ale istnieje konieczność oparcia się na wymienionych wyżej normach i zasadach.
d) Odpowiedź pozytywna: stosowanie, przez analogię, punktu 10 rezolucji 372/88 ECE. Przypomnieć jednak należy, że "Europejski Trybunał Praw Człowieka zwraca uwagę na jedną okoliczność: prawo wewnętrzne zdecydowanej większości państw członkowskich Rady Europy zmieniło się i kontynuuje zmiany w ścisłym związku z instytucjami krajowymi dla zupełnego umocnienia zasady prawnej mater semper certa est - matka jest zawsze pewna" (sentencja z 13 czerwca 1979 r. w sprawie Marckxa).
e) Nie ma żadnej wyraźnej odpowiedzi. Odpowiedź pozytywna wynika z artykułu 10/2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
f) Nie ma żadnej odpowiedzi.
g) Punkt 11 rezolucji 372/88 ECE mówi o odpowiedzialności karnej za "komercyjną działalność oferującą usługi matki zastępczej". Zakazuje również "podobnej działalności oraz handlu embrionami i gametami".

2. Etyka

   WHO zajęła pozytywne stanowisko, jeżeli chodzi o prokreację za pomocą medycyny, ponieważ pozwala ona mieć dzieci małżeństwom, inaczej pozbawionym tej możliwości. Stosownie do deklaracji z Brukseli (1985), która mówi, że zapłodnienie in vitro jest nowym sposobem leczenia niepłodności, szeroko rozpowszechnionym, Światowa Organizacja Zdrowia wzywa lekarzy, aby działając zgodnie z etyką, czuwali nad zdrowiem przyszłej matki i embrionu od chwili poczęcia.
   Wynagrodzenie matki zastępczej nie jest wykluczone samo z siebie, ale zabrania się "wykorzystywania tego rodzaju usług w celach komercyjnych".
   W deklaracji z Madrytu (1987) WHO precyzuje:
a) zgoda powinna dotyczyć także zaproponowanej metody;
b) pacjenci mają takie samo prawo do tajemnicy i do nieingerencji w ich życie prywatne, jak przy innej terapii.
   WHO zaleca unikania interwencji w proces wyboru płci zarodka oprócz wypadku, gdy wybór ten pozwala uniknąć ciężkich chorób.
   WHO zabrania jakiejkolwiek działalności komercyjnej, mającej na celu kupno lub sprzedaż komórek jajowych, spermy czy embrionów.
   "Europejski przewodnik etyki" (1986) dodał w swym artykule 18, że lekarz postępuje etycznie, gdy w zgodzie ze swym sumieniem odmawia udziału w procesie reprodukcji i proponuje zainteresowanym, aby zwrócili się do innego lekarza.

3. Moralność religijna

a) Katolicka. Przypadek ten można przyrównać do zapłodnienia in vitro i przeniesienia embrionu, które z punktu widzenia moralności katolickiej jest zakazane, ponieważ przy tym w małżeństwie pojęcie związku zostaje oderwane od aktu prokreacji (Paweł VI, Humanae Vitae, n.1) i życie embrionu nie jest chronione (Congregazione per la Dottrina della Fede, Donum Vitae, cz. I, n. 1; cz. II, n. 5; Quaestio de abortu, n. 12-13; AAS 66 (1974), s. 738 i n.).
   Ponadto z punktu widzenia moralności katolickiej nie może być akceptowana osoba "matki zastępczej", ponieważ zaprzecza ona godności ludzkiej i prawu dziecka do poczęcia i przyjścia na świat w małżeństwie i dzięki małżeństwu (Donum Vitae, cz. II, n. 3).
b) Protestancka. Proponowane rozwiązanie jest niedopuszczalne, ponieważ narusza prawo dziecka do stosunków pokrewieństwa oraz degraduje ciało ludzkie, które staje się towarem.
c) Żydowska. Można powiedzieć, że jakakolwiek forma "wypożyczenia swojego łona" bezpłodnej kobiecie jest kategorycznie zabroniona. Musimy zawsze pamiętać o ważności relacji matka-płód; nie można ich rozdzielić, ponieważ ciąża nie jest po prostu "zjawiskiem mechanicznym"; właśnie w tym czasie zawiązują się mocne więzy między płodem a matką. W przypadku z matką zastępczą dziecko traktowane jest jako środek, a nie jako cel. Staje się ono obiektem kupna i sprzedaży zgodnie z prawem popytu i podaży. W obecnych warunkach ekonomicznych może ono stać się obiektem przemocy.
d) Muzułmańska. Matką zastępczą może być tylko druga żona męża, co jest możliwe w krajach muzułmańskich, gdzie poligamia nie jest zabroniona.
e) Buddyjska. Jeśli ta praktyka implikuje zapłodnienie in vitro, to jest ona niedopuszczalna sama w sobie, ponieważ pociąga za sobą zapłodnienie wielu komórek jajowych, ich selekcję i zniszczenie lub przechowywanie w banku nasienia, ale także, ponieważ zgodnie z naukami buddyjskimi ciągłość poznania rodzi się w pierwszej chwili zapłodnienia. Chociaż taka praktyka nie jest stosowana, sama instytucja "matki zastępczej" jest dopuszczalna. Może się jednak zdarzyć, że taka operacja będzie konieczna; wtedy należy przyjąć te same zasady, które zostały opisane w przypadku 1: altruistyczne intencje i consensus zainteresowanych stron (małżonków, dzieci, matki zastępczej i jej rodziny, lekarzy).
   Należy też wspomnieć, że możliwe są pewne komplikacje związane z wypłatą wynagrodzenia matce zastępczej, nie mówiąc już o problemach psychologicznych, które mogą się wyłonić po urodzeniu (matka zastępcza może się związać uczuciowo z dzieckiem).