EKSPERYMENTY GENETYCZNE (MANIPULACJE Z FRAGMENTAMI CHROMOSOMU)

Konieczna zgoda Komisji do Spraw Etyki Lekarskiej na eksperymenty związane ze zmianą genotypu, to znaczy na manipulacje z fragmentami chromosomu i na stworzenie nowej przekazywalnej cechy: a) u zwierząt, b) u ludzi.

1. Prawo międzynarodowe

   Zalecenie 1100 (1989) Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy o użytkowaniu embrionów i płodów ludzkich do badań naukowych bierze także pod uwagę (punkt 18) doświadczenia związane z inżynierią genetyczną.
   Takie doświadczenia "muszą być zatwierdzone przez krajowe lub regionalne interdyscyplinarne organy, tworzone ad hoc przez państwa członkowskie, które mają obowiązek podejmować decyzje, [... ] dotyczące i takich pojęć, jak prawa człowieka, [...] odnosi się to również do specyficznych projektów badań naukowych i do prac eksperymentalnych" (punkt B 1), jeśli mają one na celu "[...] poszukiwania naukowe badające łańcuchy DNA w ludzkim genotypie: ich lokalizację, funkcje, dynamikę, wzajemne powiązania i patologię; studiowanie połączeń DNA wewnątrz komórki ludzkiej, [...] lepsze zrozumienie mechanizmów połączeń molekularnych, wyrażających kod genetyczny, rozwój komórek i ich składników oraz ich organizację funkcjonalną; poznawanie procesu starzenia się komórek, tkanek i organów; wreszcie bardziej wnikliwe poznanie ogólnych i szczegółowych mechanizmów powstawania chorób; a także do badań naukowych prowadzonych w innych celach, jeśli są one użyteczne i korzystne dla człowieka lub ludzkości i stanowią przedmiot projektu, który już wcześniej otrzymał zezwolenie".
   Punkt 19 dodaje, że "badania i operacje związane z inżynierią genetyczną mogą być przeprowadzane tylko w centrach i zakładach medycznych mających pozwolenie na przeprowadzanie tego rodzaju doświadczeń i dysponujących wyspecjalizowanym personelem oraz środkami technicznymi". W punkcie 9B zaleca się Komitetowi Ministrów Rady Europy, aby zwrócił się w tym celu do rządów państw członkowskich z apelem: "koniecznie należy sporządzać coroczny informator (o zasięgu krajowym albo regionalnym) o zakładach mających prawo do prowadzenia badań lub eksperymentów na materiale reprodukcyjnym [...), reglamentować ich działalność, kontrolować i oceniać ich pracę, dbać o to, by ich personel naukowy i medyczny miał konieczne kwalifikacje [...] i rozporządzał odpowiednimi środkami". Apel zawierałby też uwagę o "pilnej potrzebie stworzenia, w charakterze gwarancji" (patrz punkt D), międzynarodowej instancji interdyscyplinarnej, której zadaniem będzie jednoczenie wysiłków organizacji krajowych, już pracujących albo utworzonych zgodnie z podpunktem 9B 1, aby zapobiec powstawaniu nieoficjalnych zakładów podobnego rodzaju.
   Dodajmy, że zgodnie z punktem B4 doświadczenia in vitro na zdolnych do życia embrionach (to jest na embrionach nie mających wad biologicznych, które uniemożliwiłyby ich dalszy rozwój - punkt 25) mogą być dozwolone tylko wtedy, gdy chodzi o doświadczenia mające charakter diagnozy albo gdy są one przeprowadzane z myślą o terapii lub profilaktyce oraz gdy nie zagrażają niepatologicznemu kodowi genetycznemu.
   Bezpośrednio po tym zaleceniu, przyjętym 2 lutego 1989 r. przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, została podpisana przez Parlament Europejski rezolucja 327/88 (A2 327/88 - J.O. C96 z 17 kwietnia 1989 r.), poruszająca szczególnie etyczne i prawne problemy eksperymentów genetycznych.
   W punktach od 7 do 11 Parlament Europejski "podkreśla fundamentalną wartość swobody nauki i doświadczeń; widzi prawne określenie odpowiedzialności społecznej, ciążącej na naukowcach dokonujących doświadczeń, w ograniczaniu wolności nauki i doświadczeń wynikających w szczególności z praw osób trzecich i społeczeństwa. Za prawo, określające to ograniczenie, należy uznać godność człowieka i wszystkich ludzi razem. Parlament uważa, że ustawodawca powinien ściśle określić te ograniczenia. Wyznacza wyjątkowo ważną rolę Komitetowi do Spraw Etyki i instytucjom obywatelskim w konkretyzacji reguł, ustanowionych przez ustawodawcę".
   Oprócz tego (punkt 12) Parlament Europejski "uważa, że przy prowadzeniu badań genetycznych muszą być spełnione następujące warunki:

a) związane z genetyką doświadczenia i konsultacje powinny mieć na celu wyłącznie dobro podmiotu, opierać się na zasadzie dobrowolności, a o rezultatach badań należy poinformować zainteresowane osoby, jeżeli tego sobie życzą; jednak lekarz nie ma prawa przekazać tej informacji rodzinie pacjenta bez jego zgody;
b) doświadczenia nie mogą być wykorzystywane w wątpliwych - z punktu widzenia nauki i polityki - próbach "polepszenia" zasobów genetycznych populacji, a także w celu przeprowadzenia selekcji niepożądanych właściwości genetycznych lub w celu zdefiniowania "norm genetycznych"; musi dominować zasada samookreślenia pacjenta jako osoby [...], ponieważ każdy człowiek ma niezaprzeczalne prawo posiadania informacji o swoich genach. Tylko lekarz ma prawo sporządzać indywidualne "mapki genetyczne". Musi być zabronione przekazywanie i zbieranie wiadomości, wprowadzanie do pamięci elektronicznej oraz opracowywanie danych genetycznych przez instytucje państwowe albo prywatne. Nie należy próbować rozwiązywać problemy społeczne za pomocą strategii genetycznej, ponieważ może to podważyć naszą wiarę w koncepcję życia ludzkiego jako złożonego fenomenu, którego nie można objąć w całości posługując się tylko metodą naukową. Wiadomości zdobyte w rezultacie badań genetycznych muszą budzić zaufanie i zawierać dokładną informację o konkretnych faktach medycznych, których znajomość leży w interesie zdrowia zainteresowanych".

   W Deklaracji Madryckiej (1987) Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla, że wyżej wspomniane badania muszą być prowadzone w zgodzie z Deklaracją Helsińską i tylko w celu terapii.
   W miarę rozwoju doświadczeń mających na celu zmiany kodu genetycznego naukowcy, lekarze, rządy i społeczeństwa muszą opracować normy reglamentujące badania tego rodzaju.
   Ponieważ zastąpienie genów będzie praktycznie możliwe, WHO nalega, aby wziąć pod uwagę następujące elementy:

1. jeśli doświadczenia mają miejsce w centrach medycznych, należy uwzględnić założenia Deklaracji Helsińskiej na temat poszukiwań biomedycznych;
2. jeśli doświadczenia nie są przeprowadzane w centrach medycznych, muszą być respektowane wszystkie normy stosowane w praktyce medycznej;
3. sposób postępowania musi być bardzo dokładnie omówiony z pacjentem; zgoda pacjenta lub jego prawnych opiekunów musi być świadoma, dobrowolna i dana na piśmie;
4. wirusowy DNA, mający gen, który należy wymienić lub poprawić, nie może dać żadnego niebezpiecznego lub niepożądanego wirusa;
5. umieszczony DNA musi prawidłowo funkcjonować w komórce biorczej, aby nie uszkodzić pozostałego materiału genetycznego i nie narazić zdrowia pacjenta;
6. wynik terapii genetycznej musi być oceniony z najwyższą możliwą precyzją;
7. jeśli istnieje terapia bardziej prosta i pewna, należy ją zastosować;
8. dyspozycje te muszą być rozpatrywane przy uwzględnieniu postępu technicznego i informacji naukowej.

a) Katolicka. Wszystkie próby nieterapeutycznej ingerencji w kod genetyczny człowieka, "zmierzające do produkcji ludzi wyselekcjonowanych według wcześniej ustalonych kryteriów, np. płci", są zamachem na godność człowieka, jego integralność i indywidualność [Jan Paweł II, AAS 76 (1984), s. 391]. Tworzenie nowych przekazywalnych cech u zwierząt jest dopuszczalne, jeśli dzieje się to w interesie człowieka i nie prowadzi do naruszenia równowagi biologicznej w przyrodzie (Messaggio per la giornata mundiale delta pace 1990, nr 7, w "L'Osservatore Romano", 6.12.1989).
b) Protestancka. Wszyscy autorzy tekstów opublikowanych w pierwszej części książki kategorycznie występują przeciw takim praktykom. Rozpatrując siebie jako obiekt manipulacji i eksperymentów, ludzkość sama staje się obiektem tych oddziaływań i traci to, co stanowi o cywilizacji ludzkiej. Osiągnięcie raju na ziemi nie jest w istocie możliwe, ponieważ produkujemy tylko coś pozornie podobnego, co, jak wiadomo, obraca się w piekło.
c) Żydowska. Manipulacje na chromosomach ludzkich i tworzenie nowych przekazywalnych cech muszą być absolutnie zabronione. Ostatnio udało się wyhodować rasę szczurów, odznaczającą się specyficznymi cechami. Kto dziś może przeszkodzić lekarzowi w wypełnieniu woli dyktatora, który postanowił stworzyć rasę ludzi z jasnymi włosami i niebieskimi oczami? Nie są odległe dni, w których nad światem unosiło się szaleństwo jednego człowieka, zdecydowanego narzucić ludzkości rasę aryjską. Przeprowadzanie manipulacji genetycznych oznacza powtórzenie błędu, popełnionego przez ludzi, którzy chcieli zbudować wieżę Babel, aby dosięgnąć Boga. Konsekwencją ludzkiej pychy może być nowe babilońskie budowanie wieży, czyli świata, w którym jak władca absolutny króluje pomieszanie wartości, świata, w którym wynalazki zawładną człowiekiem.
d) Muzułmańska. Manipulacje genetyczne (lub raczej inżynieria genetyczna) są jednym z najwspanialszych środków biologii molekularnej, pozwalającym zmieniać sekwencje genów w mechanizmie dziedziczenia, którego podstawą jest kwas dezoksyrybonukleinowy, czyli DNA. Do dzisiejszego dnia scharakteryzowano około 1.000 genów. Dla określonej liczby genów można ustalić stosunek między ich strukturą a naturą dziedziczności. Dzięki cechom genetycznym istnieje możliwość dodania lub skasowania informacji genetycznej, a nawet zmodyfikowania jej. Przy wprowadzeniu genu do odnawiającej się komórki matki istnieją dwie możliwości:

1. Wprowadzenie genu do zapłodnionej komórki jajowej wytwarza komórki bliźniacze. Ten gen będzie znajdował się we wszystkich komórkach, ponieważ wszystkie komórki organizmu powstają z komórki jajowej. Jest to metoda sztucznej modyfikacji genotypu człowieka, przekazywanego potomstwu. Zmiana przekazywanego kodu genetycznego poprzez manipulowanie bliźniaczymi komórkami jest w islamie całkowicie zabroniona, ponieważ prowadzi do tworzenia organizmów różniących się od stworzeń boskich.
2. Wprowadzenie genu do komórki somatycznej, charakteryzującej się brakiem pewnej substancji, za której obecność odpowiada wprowadzony gen. Przypadek ten dotyczy komórek skóry lub komórek krwiotwórczych znajdujących się w szpiku kostnym. Cechą komórek somatycznych jest szybki podział. Najpierw są one wydobyte, następnie "leczone" in vitro i znów wprowadzone lub wszczepione do organizmu. Ta technika leczenia genetycznego jest wciąż w stadium eksperymentów; jeśli rzeczywiście ma ona na celu terapię, może być przez islam dopuszczona, pod warunkiem zachowania wszystkich niezbędnych środków ostrożności.